- Türk hükümeti Afrika’yı dış politika önceliklerinden biri haline getirdi
- Türkiye ile Afrika ülkeleri arasında ticaret ve iş birliği gelişiyor
- Bu güçlü bağlar eninde sonunda Batı’nın Afrika’daki stratejisiyle çatışabilir
1990’larda ve 2000’lerin başında Avrupa’yla yakınlaşmanın ardından Avrupa Birliği’ne katılma yönündeki sonuçsuz girişimin ardından Türkiye, odağını Afrika’ya kaydırdı. Başlangıçta bu dönüş, uluslararası ortamlarda daha fazla diplomatik destek sağlama ihtiyacından kaynaklanıyordu. Ancak 2005 yılı civarında Türkiye-Afrika ilişkileri derinleşmeye başladı. Bu büyüme küresel jeopolitiğin yanı sıra Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kararlı yaklaşımı ve Türkiye’nin 2000’li yılların ortalarında yaşadığı ekonomik patlamadan da kaynaklandı.
Türkiye’nin Afrika’yla ilişkisi başlangıçta yumuşak güce dayanıyordu: insani yardım, eğitim ve kültürel girişimler. Zamanla, daha iddialı etki biçimleri ortaklığın temel unsurları haline geldi. Örneğin 2011 yılında Türkiye, yıkıcı bir kıtlık sırasında yardım ulaştırarak Somali’de hayati bir rol oynadı. 2017 yılında Mogadişu’da yurt dışındaki en büyük askeri eğitim tesisi olan Camp TURKSOM’u kurdu. Türkiye ise 2019 yılında Mısır ve Rusya’nın desteklediği General Halife Hafter’e karşı Trablus yönetimini destekleyerek Libya iç savaşına müdahale etti.
Batı ve Çin’e alternatif olarak Türkiye
Türkiye-Afrika ilişkileri, Ankara’nın iddialı ve çok yönlü uzun vadeli stratejisi sayesinde hızla genişledi. Etkisini genişletmek için Türkiye, kamu kurumları, özel sektör firmaları ve inanç temelli gruplar da dahil olmak üzere çok çeşitli aktörlerle temas halindedir. Resmi diplomatik çabalarını yoğunlaştırdı: 2002’de 12 olan Afrika’da şu anda 44 Türk büyükelçiliği bulunuyor. Ankara ayrıca kültürel programlar, iş konseyleri ve kıta çapında kapsamlı bir uçuş ağı başlattı; Türk Hava Yolları şu anda 60’tan fazla ülkeye uçuyor. Afrika destinasyonları.
Bu stratejiye, Türkiye’yi “Afro-Avrasya” devleti olarak tasvir eden bir anlatı eşlik ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türk milliyetçiliğini savunurken Osmanlı mirasını yeniden canlandıran modern bir Türkiye vizyonunu şekillendirdi. Ülkesini yalnızca Afrika’nın isteklerinin destekçisi olarak değil, aynı zamanda Çin ve Batı ülkeleri gibi geleneksel güçlere karşı da geçerli bir alternatif olarak konumlandırarak küresel kurumların elden geçirilmesini sürekli olarak savundu.
Pekin gibi Ankara da devlet egemenliğine vurgu yapıyor ve ortaklarına siyasi koşullar dayatmaktan kaçınıyor. Bu bağlamda Türkiye’nin Müslüman kimliği ve sömürge geçmişinin olmayışı benzersiz bir güç olarak görülüyor. Afrika ülkeleri için de Türkiye’nin yardım modeli avantajlı. Finansman sınırlı olmasına rağmen, hibelerin ikili planlar kapsamında müzakere edilmesi gerçeği, onu ağır siyasi taleplerle gelen uluslararası kuruluşlardan gelen yardımlara karşı çekici bir alternatif haline getiriyor.
Türkiye Afrika’da önemli bir güvenlik oyuncusu haline geliyor
Tarihsel olarak Türkiye’nin etkisi, coğrafi ve dini bağlantılar nedeniyle çoğunlukla Kuzey Afrika ve Afrika Boynuzu ile sınırlıydı. Ancak daha önce de tahmin edildiği gibi Ankara, Nijerya ve Senegal gibi Batı Afrika ülkelerinin yanı sıra Sahel ülkeleriyle de ilişkilerini genişletiyor ve sağlamlaştırıyor.
Son yirmi yılda Türkiye ile Afrika arasındaki ticaret 5,4 milyar dolardan 2022’de 40 milyar doların üzerine çıktı. Tüketici ürünlerinden kültürel mallara, eczacılık ürünlerinden inşaat hizmetlerine kadar Türk ürün ve hizmetleri, Afrika pazarlarında önemli ilerlemeler kaydediyor. kalitesi ve rekabetçi fiyatları.
Ayrıca Türkiye, Afrika’nın değişen güvenlik ortamında önemli bir aktör haline geldi. Halihazırda Kuzey Afrika ve Afrika Boynuzu’nda önemli bir varlığa sahip olan Ankara, aralarında Etiyopya, Gana, Kenya, Nijerya ve Ruanda’nın da bulunduğu Batı ve Doğu Afrika ülkeleriyle savunma anlaşmaları imzaladı. Anlaşmaların ayrıntıları güvenlik hükümleri ve teknik destekten askeri eğitime kadar farklılık gösterse de çoğunlukla silah satışıyla ilgili hükümleri içeriyor.
Türk savunma sanayisinin genişletilmesi Cumhurbaşkanı Erdoğan hükümetinin öncelikleri arasında yer alıyor. 2023 yılında Türk savunma ve havacılık ihracatının hacmi yüzde 27 artarak 5,5 milyar dolar gibi rekor bir seviyeye ulaştı. Türk Baykar Teknoloji şirketinin Suudi Arabistan’a insansız savaş hava aracı satışına ilişkin ülke tarihindeki en büyük savunma sözleşmesini imzalamasıyla büyümenin 2024 yılında hızlanması bekleniyor . Türkiye, Bayraktar TB2 ve Akıncı gibi rekabetçi modellerin geliştirilmesi sayesinde küresel drone endüstrisinde önemli bir oyuncu haline geldi.
Afrika ülkeleri açısından Türk savunma ürünlerinin pek çok avantajı var. Uygun fiyatlı ve teknik açıdan güvenilirdirler; Libya, Suriye ve son zamanlarda Ukrayna’da test edilmiştir. Yine Batı’dan farklı olarak Türkiye, bu yardımı yönetişim veya insan hakları taahhütlerine bağlı kılmıyor.
Togo, Nijer, Nijerya veya Somali gibi isyancı hareketlerle karşı karşıya olan, orduları yetersiz ve sınırları geçirgen olan ülkeler için Türkiye’nin insansız hava araçları ve terörle mücadele uzmanlığı özellikle değerlidir. Ankara’nın Afrika’nın güvenlik ortamında artan öneminin bir başka işareti de Somali, Sudan ve Eritre ile ortaklıklar da dahil olmak üzere Akdeniz, Kızıldeniz ve Aden Körfezi’ndeki yeni denizcilik girişimleridir.
Senaryolar
Parçalanan dünya düzeni, AB’nin tutarlı bir Afrika politikası tasarlamasını giderek zorlaştırıyor ve ABD’nin kıtadaki girişimleri çoğunlukla başarısız oldu. Bu durum muhtemelen Türkiye ile Afrika’yı birbirine yakınlaştıracaktır.
Çok muhtemel: Türkiye ve Afrika işbirliğini sürdürüyor
Jeopolitik kaygılar, ekonomik çıkarlar ve ticaret dinamikleri de dahil olmak üzere ilgili çıkarların kapsamı göz önüne alındığında, Türkiye’de yeni bir lider devralsa bile (kısa vadede beklenmiyor) Afrika ile ilişkilerin öncelikli kalması bekleniyor. Afrika ülkeleri için Ankara ile ilişkiler, nüfuzlarını artırma, ekonomik ve ticari faydalara erişme ve savunma anlaşmalarını güvence altına alma fırsatı sunmaya devam edecek.
Bu nedenle en muhtemel senaryo, daha fazla Afrika ülkesinin Türk savunma teçhizatı ve uzmanlığına başvurmasıyla güvenlik işbirliğinin Türkiye-Afrika ilişkilerinin genişlemesine yön vereceği senaryodur. Ankara’nın Afrika’nın güvenlik ortamında önemli, bazı durumlarda belirleyici bir aktör olması bekleniyor.
Türkiye, son dönemde Sudan ve Gazze’deki çatışmalara ilişkin tutumlarının yakınlaşması nedeniyle Mısır’a yakınlaştı. Ankara aynı zamanda iki bölgesel rakip olan Fas ve Cezayir ile ilişkilerini ustalıkla yürütüyor. Sahel ve Afrika Boynuzu’nda Türkiye, Moskova ve Wagner grubuna göre daha az sorunlu, eski sömürgeci güçlere göre ise daha popüler olarak algılanıyor. Bütün bunlar Türkiye’nin Afrika’da stratejik ortak olarak kalacağını gösteriyor.
Bu gelişme, orta ve büyük güçlerin Afrika’da nasıl rekabet edeceği konusunda iki farklı sonuca yol açabilir.
Daha az ihtimal: Batı ve Türkiye Afrika’ya yönelik yaklaşımlarını uyumlu hale getiriyor
İlk ve daha az muhtemel yol, Türkiye, AB ve ABD’nin yaklaşımlarının yakınlaşmasıdır. Bu, örneğin NATO çerçevesi gibi çok taraflı angajmanlar aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Bu büyük oyuncuların Afrika’ya yönelik daha uyumlu bir stratejisi potansiyel olarak tüm taraflara fayda sağlayacaktır.
Ancak yakınlaşma mümkün olsa da, kıta çapındaki çeşitli çatışmalara ilişkin tutumu da dahil olmak üzere Türkiye’nin Afrika’yla nasıl ilişki kuracağı, sonuçta, giderek bölünen uluslararası düzenin karmaşıklıklarını yönetmeye çalışan bir orta güç olarak Ankara’nın küresel çıkarlarına bağlı olacaktır.
Daha muhtemel: Türkiye ve Batı, Afrika’da nüfuz için rekabet ediyor
Ancak son olaylar Batı ile daha olası yolun ayrılık olduğunu gösteriyor. Nijer’de AB ve ABD askeri cuntaya yardımı askıya alırken, ülkede askeri üs kurmak isteyen Türkiye yeni hükümete desteğini sürdürdü. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’nun ülkeye müdahale etme niyetinin kabul edilemez olduğunu belirtti. Ankara kendisini Sudan ihtilafında arabulucu olarak da konumlandırdı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ikili ilişkilere ilişkin resmi temaslarda bulunmak üzere geçtiğimiz Eylül ayında Sudan Silahlı Kuvvetleri Komutanı Abdülfettah el Burhan’ı Ankara’da kabul etmişti .
